Tôi và bạn Nguyễn Hiền Tâm cùng xuống Sóc Trăng trình diện nhận nhiệm sở ở Trung Học Hoàng Diệu cùng một ngày. Hai đứa học chung ban Việt Hán ở Đại Học Sư Phạm Sài Gòn và về trường chung một sự vụ lệnh. Bạn Tâm tuy vóc dáng cao lớn dềnh dàng nhưng lại nhỏ hơn tôi một tuổi. Kể rõ như vậy để bạn đọc biết là tôi học kém hơn bạn một năm.
Thoạt nhìn thì bạn đen thui. Trong trường có hai giáo sư cũng có nước da đen. Nhưng bạn Nguyễn Tôn Bá tuy da đen mà sáng, còn bạn Nguyễn Hiền Tâm cũng da đen mà lại đen thui. Khi nhắc tới làn da kiểu nầy tôi bèn nhớ tới ông chủ nhà sách Khai Trí Nguyễn Hùng Trương ở đường Lê Lợi Sài Gòn. Tôi có vài cơ hội gặp riêng ông, để ý thấy ông có làn da đen xanh sáng bóng như da trâu nước. Sách tướng nói rõ người nào có cách nầy thì số giàu to và rất nổi tiếng (mà da trâu nước đen xanh ra sao tôi đâu có biết). Do vậy cho đến bây giờ thì tôi biết rõ tại sao tôi nghèo hoài. Nghèo tới già luôn vì tôi không có được làn da quý nầy. Nói rõ hơn một chút, sách mà tôi đọc được là sách tướng của Tàu với Việt Nam, chớ sách của Mỹ với Tây đâu có khoa coi tướng kiểu nầy, nếu có thì mấy ông Mỹ đen kêu sách viết trật lất, kéo nhau biểu tình đập phá, thiên hạ chịu sao nổi!
Nhắc tới vụ nầy tôi nhớ lại ban Việt Hán chúng tôi có môn học lạ lùng khiến tôi ngạc nhiên hết sức. Đó là môn Vệ Sinh Thường Thức. Các bạn nên nhớ chúng tôi khi ra trường sẽ là giáo sư đệ nhị cấp, dạy các em học sinh lớn thi Tú Tài, đâu phải lớp trẻ mẫu giáo hay tiểu học mà dạy chuyện vệ sinh săn sóc thân thể hằng ngày. Tuy vậy tôi khá thích môn nầy vì giáo sư phụ trách là bác sĩ Ngô Quang Lý. Ông nói chuyện rất khéo và khá duyên dáng hấp dẫn. Buổi học nào cũng rất vui vẻ hào hứng. Nhớ có lần ông dặn dò kỹ lưỡng: -các anh chị ra trường đi dạy nên nhớ mỗi ngày phải tắm một lần. Rồi ông ngần ngừ giây lát -nếu ở các vùng xa xôi hẻo lánh thiếu nước thì cũng có thể mỗi tuần mình tắm một lần..., rồi ông ngập ngừng tiếp -nếu kẹt lắm thì mỗi tháng mình tắm một lần... cũng được!
Đúng rồi, đúng rồi, thầy nói đúng rồi, cả lớp cười ồ. Tới đây tôi nhìn quan bạn Hiền Tâm của tôi. Nó cận thị nặng đeo cặp kiếng trắng dầy cộm như đít ve chai, da dẻ đen thui, vậy chắc một ngày phải tắm ít nhất là hai, ba lần.
Môn học tôi thích nhất là môn Ngữ học (Linguistique) của giáo sư Lê Ngọc Trụ. Môn nầy giúp tôi hiểu biết thêm rất nhiều về tiếng Việt. Có nhiều tiếng mình nói hằng ngày, cứ tưởng là biêt rõ rồi, nào ngờ khi tìm hiểu ra thì không biết gì ráo trọi. Thích thì rất thích nhưng cũng rất sợ. Vì nó khó nhất trong các môn trong chương trình học. Việc đầu tiên là phải nhớ sao là nguyên âm, sao là phụ âm, sao là bán âm. Rồi phải biết thế nào là hữu âm, tắc âm, tỵ âm, khứ âm, tịch âm, nói chung là nhiều lắm, làm sao nhớ cho hết được, mà cũng làm sao nhớ cho đúng được. Tôi kể cho Hiền Tâm nghe nỗi khổ tâm nầy. Nó cười và nói - chuyện dễ òm vậy mà sao mầy nghĩ không ra. Tôi tức mình biện hộ: -mầy nói dễ à, mấy chục nguyên âm, phụ âm, bán âm rồi tới mấy dấu giọng nó sắp xếp trong răng, trong miệng, trong lưỡi... làm sao mà nhớ hết cho được hết.
Nguyễn Hiền Tâm nói ngay, tao có cách để nhớ hay lắm. Tôi năn nỉ hỏi nó cách nào. Nó bèn đọc cho tôi nghe những bài thơ tự đặt ra, có gắn các âm bắt đầu từng câu một. Nghe xong tôi hiểu ngay nguyên tắc rất thông minh nầy, cám ơn nó rối rít. Nhờ đó mà tôi học được môn ngữ học một cách dễ dàng ngon lành chỉ trong một sớm một chiều. Các nguyên âm sắp trong miệng ở bốn vị trí là môi, răng, lưỡi, cúa (khẩu cái -đóc giọng) Tôi còn nhớ rõ các âm môi là do câu “bà phước vô mùng”. Như vậy âm môi bắt đầu bằng các nguyên âm “b, ph, v, m” Cách hay và dễ nhớ là do mình tự đặt ra như vậy làm sao mà quên cho được. Bạn Nguyễn Hiền Tâm đúng là đại sư phụ của tôi. Nếu không có bạn chỉ cho cách nầy, tôi sẽ trầy vi tróc vảy với môn ngữ học của giáo sư Lê Ngọc Trụ, với luật hỏi ngã, luật bổng trầm của Việt Ngữ....
Về tỉnh dạy học miệt Hậu Giang xa xôi, tôi và bạn ở chung một nhà trọ, mỗi ngày đi ăn một quán cơm Tàu ở phố chợ, cuối tuần đi chơi các làng mạc êm đềm quanh tỉnh. Bạn Hiền Tâm tánh tình hiền lành, chất phác, lại khá dễ dãi, lè phè bình dân, chưa bao giờ tôi thấy bạn làm phiền lòng bất cứ một ai, cũng chưa bao giờ tôi bắt gặp bạn hơn thua, tranh chấp, gây gổ với một người nào khác. Học sinh cả trường đều quý mến yêu thương thầy Tâm, nhiều khi tôi đâm ra ganh tị với bạn điều nầy, có lẽ do tôi hơi nghiêm nghị và khó tánh nên các em học sinh thường xa cách. Trời sanh mỗi đứa một tánh, tuy khác hẳn nhau nhưng vẫn thương yêu quý mến nhau..
Sau đó một thời gian, Tâm tìm được một nhà trọ mới vừa ý nên dọn ra riêng. Tôi thì dọn vô ở một căn phòng trong trường, cạnh bên phòng của ông Hiệu Trưởng. Thầy Tâm lúc nào cũng sống vui vẻ, hồn nhiên, an phận của một thầy giáo trẻ tỉnh nhỏ.Tôi lại là người ưa quan sát, để ý những chuyện đời sống tầm thường lặt vặt xung quanh. Từ ngày ở trường Sư Phạm Sài Gòn cho đến khi về Hoàng Diệu Sóc Trăng, tôi chưa hề nghe bạn nhắc tới chuyện yêu đương trai gái một lần, trong khi tuổi chúng tôi lúc đó là độ tuổi thanh niên mới lớn, chuyện trai gái yêu đương là hợp lý hợp tình mà. Bạn tôi sao không bình thường kỳ lạ vậy, tôi tự hỏi, chắc là bạn mê uống bia hơn mà quên chuyện yêu đương chăng? Bạn ăn thì ít nhưng uống thì khá nhiều. Dù vậy tôi cũng chưa hề thấy bạn say sưa lần nào...
Nhưng ở đời có nhiều chuyện mình tưởng vậy nhưng không phải vậy. Tôi cứ tưởng là chuyện gì mình cũng biết nhưng thiệt ra có nhiều chuyện tôi không biết gì hết trơn. Như sáng nay, bạn Tâm đến phòng của tôi, đưa một thiệp hồng mời dự đám cưới. Tôi ngạc nhiên hết sức nhưng rất vui mừng. Trời, sao mà vui quá vậy, chúc mừng bạn. Mà nè, bà xã là ai vậy? Tôi hấp tấp háo hức hỏi. Bạn từ từ trả lời: -bã làm ở văn phòng trường mình đó. Tôi chợt nhớ ra vào tháng trước có một nhân viên nữ mới từ Sài Gòn đổi về, làm ở phòng hành chánh, cô Nguyễn Thị Thừa Nghiệp. Người đẹp đẹp dáng trẻ trung nhưng nghiêm trang, thầm lặng ít nói, ngoài ra tôi không biết gì hơn. Dù sao thì bạn đã có gia đình, không gì vui hơn, tôi chúc mừng thật lòng. Thiệt ra cho đến bây giờ tôi cũng không biết hai người quen biết nhau lúc nào, chuyện gặp gỡ duyên nợ bắt đầu từ đâu, gia thế bạn và vợ bạn gốc gác ở đâu, ra sao. Nói chung là tôi không biết gì hết trơn hết trọi về bạn Nguyễn Hiền Tâm thân mến, ngoài chuyện bạn học giỏi hơn tôi. Tin thầy Tâm cưới vợ lan nhanh như tiếng súng đại bác, cả trường đều vui.
***
Buổi tối đám cuới bạn Tâm, tôi đi ngủ sớm. Cả ngày bận rộn phụ bạn một tay lo chuyện khách khứa, đãi đằng, tôi cũng khá mệt. Lễ cưới của một thầy giáo nghèo tuy khá đơn giản nhưng cũng đủ lễ nghĩa. Tôi vui lắm vì bạn mình đã có người kề cận chăm sóc không còn phải chịu cảnh cơm hàng cháo chợ như lúc trước. Tánh tôi rất dễ ngủ. Vừa đặt mình lên giường chỉ một phút sau là tôi đã ngủ mất tiêu. Huống chi hôm nay khá mệt. Trong giấc ngủ mê man làm gì còn thấy chiêm bao... Đến gần nửa đêm, đương trong giấc ngủ nồng say, tôi chợt nghe có tiếng gõ cửa. Trời, đương ngủ ngon lành mà có ai chơi cắc cớ gõ cửa như vậy. Tôi mắt nhắm mắt mở bước ra, tay vịn cửa và hỏi ai đó?
-mở cửa cho tao vô với, Phước ơi! Tôi tỉnh ngủ hẳn: -Trời bạn Tâm, sao vậy, đêm nay là đêm động phòng mà.
Tôi vội mở cửa, bạn Tâm ôm mền gối bước vô, tự động lấy một chiếc ghế bố dư đặt bên tường, rồi sắp xếp chỗ ngủ, bạn đã ngủ như vậy ở nhà tôi quen rồi. Tôi nhìn bạn, lòng đầy thắc mắc -đêm tân hôn động phòng phải vui lắm chớ, sao kỳ cục vậy, chuyện gì đã xảy ra. Hổng lẽ hai vợ chồng nó quánh lộn? Thiệt tình tôi rất tò mò muốn biết câu chuyện ra sao nhưng không tiện hỏi. Làm sao mà hỏi cho ra chuyện tế nhị nầy. Bạn cũng không nói không rằng, vẫn im rơ từ đầu cho đến cuối, sau khi sắp xếp màn chiếu xong xuôi bạn lẳng lặng leo lên bắt đầu giấc ngủ im lìm... Mà có ngủ được hay không, ai biết!
Cho đến bây giờ, nghĩa là đã sau trên nửa thế kỷ, tôi vẫn không biết chuyện gì đã xảy ra đêm đó giữa hai vợ chồng bạn tôi. Một đêm động phòng khó mà quên. Không biết bạn còn nhớ hay không, chớ tôi thì vẫn còn nhớ hoài, chắc là nó uống rượu say bị vợ quánh... Riêng tôi, vui thiệt là vui!
Bạn Nguyễn Hiền Tâm cũng là một đồng tiền vàng mà tôi có được trong đời.
Võ Kỳ Điền, Brossard QC, le 5 sep 2025
Ảnh chụp trong sân trường Hoàng Diệu Ba Xuyên ngày trình diện nhận nhiệm sở 1964 GS Võ Tấn Phước và Nguyễn Hiền Tâm
