 |
Năm 1680, Mạc Cửu với vai trò là
một di thần nhà Minh ở Trung Quốc đến vùng Mang Khảm chiêu tập một số lưu dân
người Việt, người Hoa cư trú ở Mang Khảm, Phú Quốc, Rạch Giá, Long Xuyên (Cà
Mau), Luống Cày (Lũng Kỳ), Hương Úc (tức Vũng Thơm hay Kompong som), Cần Bột
(Kampốt) lập ra những thôn xóm đầu tiên trên vùng đất Bạc Liêu.
Năm 1708, Mạc Cửu dâng vùng đất
Mang Khảm cho chúa Nguyễn Phúc Chu. Chúa Nguyễn Phúc Chu đặt tên toàn bộ thôn
xóm vùng này là trấn Hà Tiên, lúc này Mạc Cửu được phong làm Tổng binh trấn Hà
Tiên, với tước Cửu Ngọc Hầu. Mạc Cửu lập dinh trại đồn trú tại Phương Thành,
dân cư ngày càng đông đúc hơn.
Năm 1757, chúa Nguyễn Phúc Khoát
thu nhập thêm vùng đất Ba Thắc, lập ra Trấn Giang (Cần Thơ), Trấn Di (Sóc
Trăng, Bạc Liêu). Toàn bộ vùng đất phương Nam thuộc về chúa Nguyễn.
Đến năm 1777, Trấn Giang, Trấn Di
được bãi bỏ.
Năm 1802, vua Gia Long lên ngôi.
Năm 1808, trấn Gia Định đổi là thành Gia Định cai quản 5 trấn là Phiên An, Biên
Hòa, Định Tường, Vĩnh Thanh (tức Vĩnh Long), Hà Tiên.
Năm 1832, vua Minh Mạng bỏ thành
Gia Định, chia Nam Kỳ thành lục tỉnh là Biên Hòa, Gia Định, Định Tường, Vĩnh
Long, An Giang, Hà Tiên, bao gồm đất từ Hà Tiên đến Cà Mau. Phần đất tỉnh An
Giang, tính từ Châu Đốc đến Sóc Trăng và Bạc Liêu tính đến cửa biển Gành Hào.
Thời vua Tự Đức, vùng này thuộc
phủ Ba Xuyên, rồi sau đó lại tách ra lập thành huyện Phong Thạnh trực thuộc phủ
Ba Xuyên, tỉnh An Giang.
THỜI PHÁP THUỘC:
Ngày 5 tháng 1 năm 1867, thực dân
Pháp chiếm Nam Kỳ Lục Tỉnh. Đầu thời Pháp thuộc, phủ Ba Xuyên đổi thành hạt
thanh tra Ba Xuyên.
Ngày 15 tháng 7 năm 1867, Pháp đổi
hạt Ba Xuyên thành hạt thanh tra Sóc Trăng.
Đến ngày 5 tháng 6 năm 1876, Nam
Kỳ được Pháp chia thành 24 khu tham biện (inspection) do các viên thanh tra
hành chính (inspecteur) đảm nhiệm.
Năm 1877, Nam Kỳ được Pháp điều
chỉnh lại còn 20 khu tham biện.
Đến ngày 18 tháng 12 năm 1882,
Pháp cắt 3 tổng Quảng Long, Quảng Xuyên, Long Thuỷ của đại lý (Dlégation) Cà
Mau thuộc địa hạt Rạch Giá (Arrondissement de Rach Gia) và 2 tổng Thạnh Hoà, Thạnh
Hưng của đại lý Châu Thành thuộc địa hạt Sóc Trăng và thành lập địa hạt Bạc
Liêu (Arrondissement de Bạc Liêu). Địa hạt Bạc Liêu là địa hạt thứ 21 của Nam Kỳ,
lúc đầu có 2 đại lý là Vĩnh Lợi và Vĩnh Châu.
Ngày 20 tháng 12 năm 1899, Toàn
quyền Đông Dương ký sắc lệnh bỏ xưng danh địa hạt, đổi thành tỉnh, đại lý đổi
thành quận.
Ngày 1 tháng 1 năm 1900, sắc lệnh
trên được áp dụng cho toàn Nam Kỳ, trong đó có hạt tham biện Bạc Liêu đổi thành
tỉnh Bạc Liêu. Tỉnh lỵ tỉnh Bạc Liêu đặt tại làng Vĩnh Lợi thuộc quận Vĩnh Lợi.
Tỉnh Bạc Liêu ban đầu chỉ có 2 quận:
Vĩnh Lợi và Cà Mau.
Năm 1903, lập đại lý hành chánh
Cà Mau thuộc tỉnh Bạc Liêu, gồm 3 tổng: Quảng Long, Quảng Xuyên, Long Thủy.
Năm 1904, cắt một phần đất của quận
Vĩnh Lợi để lập thêm quận Vĩnh Châu.
Ngày 16 tháng 5 năm 1911, Toàn
quyền Đông Dương quyết định nâng đại lý hành chánh Cà Mau lên thành quận Cà Mau
trực thuộc tỉnh Bạc Liêu.
Ngày 5 tháng 10 năm 1917, thực
dân Pháp chia địa bàn tỉnh Bạc Liêu thành 4 quận trực thuộc:
- Quận Cà Mau gồm 2 tổng Quảng
Xuyên, Quảng Long và các làng Tân Lộc, Tân Lợi, Tân Phú, Thới Bình của tổng
Long Thủy.
- Quận Vĩnh Lợi gồm các làng Hoà
Bình, Hưng Hội, Long Thạnh, Vĩnh Lợi, Vĩnh Trạch của tổng Thạnh Hoà.
- Quận Vĩnh Châu gồm các làng
Vĩnh Châu, Vĩnh Phước, Lai Hoà, Khánh Hoà, Lạc Hoà của tổng Thạnh Hưng.
- Quận Giá Rai gồm làng Vĩnh Mỹ của
tổng Thạnh Hoà; làng Phong Thạnh, Long Điền của tổng Long Thủy.
Ngày 18 tháng 12 năm 1928, Toàn
quyền Đông Dương ra nghị định thành lập các thị xã Bạc Liêu, Cần Thơ, Rạch Giá
và Mỹ Tho trực thuộc các tỉnh cùng tên gọi. Các thị xã này đều có Ủy ban thị
xã, thị trưởng do chủ tỉnh bổ nhiệm và có ngân sách riêng.
Trung Học Bạc Liêu - KTS La Vĩnh Trinh
Thị xã Bạc Liêu lúc đó được thành
lập trên phần đất làng Vĩnh Lợi.
Ngày 6 tháng 4 năm 1923, tách các
làng Tân Lợi, Tân Lộc, Thới Bình của tổng Long Thủy lập tổng mới Long Thới, thuộc
quận Cà Mau (có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 1924).
Ngày 24 tháng 9 năm 1938, giải thể
quận Vĩnh Châu, nhập vào địa bàn quận Vĩnh Lợi; đồng thời tách tổng Quảng Xuyên
khỏi quận Cà Mau lập quận mới có tên là quận Quảng Xuyên.
Ngày 14 tháng 9 năm 1942, lập cơ
sở hành chính Tân An thuộc quận Cà Mau.
Ngày 5 tháng 4 năm 1944, lập quận
Thới Bình bao gồm tổng Thới Bình.
Ngày 6 tháng 10 năm 1944, đổi tên
quận Thới Bình thành quận Cà Mau Bắc, đổi tên quận Quảng Xuyên thành quận Cà
Mau Nam. Sau đó lại hợp nhất 2 quận Cà Mau Bắc và Cà Mau Nam thành một quận có
tên là quận Cà Mau thuộc tỉnh Bạc Liêu.
Năm 1947, chính quyền thực dân
Pháp cũng giao quận Phước Long (trước đó thuộc tỉnh Rạch Giá) cho tỉnh Bạc Liêu
quản lý.
GIAI ĐOẠN 1945-1954:
Sau năm 1945, chính quyền kháng
chiến của Việt Nam đã nhiều lần thay đổi sắp xếp hành chính của tỉnh Bạc Liêu.
Năm 1947, quận Hồng Dân (trước đó
có tên là quận Phước Long) thuộc tỉnh Rạch Giá giao hai làng Vĩnh Hưng, Vĩnh
Phú về quận Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu.
Năm 1948, tỉnh Bạc Liêu giao quận
Vĩnh Châu và làng Hưng Hội về tỉnh Sóc Trăng, đồng thời thành lập thêm quận mới
lấy tên là quận Ngọc Hiển.
Ngày 13 tháng 11 năm 1948, cắt 2
làng Vĩnh Trạch, Vĩnh Lợi để thành lập thị xã Bạc Liêu. Cùng thời điểm này, tỉnh
Sóc Trăng giao làng Châu Thới về Bạc Liêu. Làng Châu Thới hợp nhất với làng
Long Thạnh thành làng Thạnh Thới.
Năm 1951, thành lập thêm huyện Trần
Văn Thời, gồm các xã: Khánh Bình Đông, Khánh Bình Tây, Trần Hợi, Hưng Mỹ, Khánh
An, Khánh Lâm.
Năm 1952, tỉnh Bạc Liêu tiếp nhận
hai huyện An Biên, Hồng Dân của tỉnh Rạch Giá.
Sau Hiệp định Genève, tháng 10
năm 1954 huyện Vĩnh Châu được đưa về tỉnh Bạc Liêu, huyện An Biên và huyện Hồng
Dân đưa về tỉnh Rạch Giá. Huyện Vĩnh Lợi và thị xã Bạc Liêu được tái lập.
 |
GIAI ĐOẠN 1954-1975:
VIỆT NAM CỘNG HÒA
Ban đầu, Chính quyền Quốc Gia Việt
Nam và sau đó là Việt Nam Cộng Hòa vẫn duy trì tên gọi tỉnh Bạc Liêu như thời
Pháp thuộc.
Ngày 15 tháng 2 năm 1955, Thủ hiến
Nam Việt của Chính quyền Quốc Gia Việt Nam (tiền thân của Việt Nam Cộng Hòa)
quyết định tạm sáp nhập vùng Chắc Băng và quận An Biên thuộc tỉnh Rạch Giá vào
tỉnh Sóc Trăng.
Ngày 24 tháng 5 năm 1955, quyết định
sáp nhập ba quận An Biên, Phước Long và Chắc Băng để thành lập đặc khu An Phước
thuộc tỉnh Sóc Trăng, nhưng không lâu sau lại cho giải thể đặc khu này. Sau đó,
quận An Biên và vùng Chắc Băng lại trở về thuộc tỉnh Rạch Giá như cũ.
Ngày 9 tháng 3 năm 1956, theo Sắc
lệnh 32/VN, Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa lấy phần lớn diện tích đất của tỉnh Bạc
Liêu bao gồm quận Cà Mau và 4 xã của quận Giá Rai là Định Thành, Hoà Thành, Tân
Thành, Phong Thạnh Tây để thành lập tỉnh Cà Mau; tỉnh lỵ ban đầu cũng có tên là
Cà Mau. Tỉnh Bạc Liêu còn lại 4 quận: Vĩnh Lợi, Vĩnh Châu, Giá Rai, Phước Long.
Ngày 22 tháng 10 năm 1956, Tổng
Thống Việt Nam Cộng Hòa Ngô Đình Diệm ra Sắc lệnh số 143-NV để " thay đổi
địa giới và tên Đô Thành Sài Gòn – Chợ Lớn cùng các tỉnh và tỉnh lỵ tại Việt
Nam".
Địa giới và địa danh các tỉnh ở
Miền Nam thay đổi nhiều, một số tỉnh mới được thành lập. Theo Sắc lệnh này, địa
phận Nam Phần của Việt Nam Cộng Hoà gồm Đô Thành Sài Gòn và 22 tỉnh.
Lúc này vùng đất tỉnh Bạc Liêu cũ
thời Pháp thuộc có sự thay đổi hành chính như sau:
- Đổi tên tỉnh Cà Mau thành tỉnh
An Xuyên, còn tỉnh lỵ Cà Mau thì đổi tên là "Quản Long".
- Thành lập tỉnh Ba Xuyên trên cơ
sở hợp nhất phần đất tỉnh Sóc Trăng và tỉnh Bạc Liêu trước đó, tỉnh lỵ đặt tại
Sóc Trăng nhưng lúc này lại bị đổi tên là "Khánh Hưng". Như vậy, lúc
này tỉnh Bạc Liêu đã bị giải thể.
Ngày 13 tháng 1 năm 1958, theo
Nghị định số 9-BNV/NC/NP của Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa, quận Vĩnh Châu bị
giải thể để sáp nhập vào quận Vĩnh Lợi. Tuy nhiên, đến ngày 5 tháng 12 năm
1960, tái lập quận Vĩnh Châu thuộc tỉnh Ba Xuyên.
Ngày 21 tháng 12 năm 1961, quận
Phước Long được Chính Quyền Việt Nam Cộng Hòa giao về cho tỉnh Chương Thiện mới
được thành lập.
Ngày 18 tháng 4 năm 1963, thành lập
mới quận Kiến Thiện thuộc tỉnh Chương Thiện trên cơ sở tách một phần đất đai của
các quận Phước Long và Long Mỹ cùng tỉnh.
Bạc Liêu hồi thời Pháp thuộc rất
sung túc, dân cư đông đảo, là xứ ăn xài, lắm khách hào hoa phong nhã, chợ búa
mua bán phồn thịnh, nền kinh tế dồi dào. Cho đến khi Chính phủ Ngô Đình Diệm chấp
chánh, tỉnh Bạc Liêu bị sáp nhập vào tỉnh Ba Xuyên (Sóc Trăng cũ) trước kia thịnh
vượng đông đảo bao nhiêu, bây giờ lại hóa ra u trệ bấy nhiêu. Vì bỗng dưng bị
thu hẹp lại thành một quận là quận Vĩnh Lợi, trọn 9 năm châu thành Bạc Liêu lâm
vào cảnh vắng vẻ, nền kinh tế bị sụp đổ, du khách có dịp đi ngang qua cảm tưởng
cho là một tỉnh bị chiến tranh tàn phá.
Suốt 9 năm dưới thời Chính Quyền
Đệ Nhất Cộng Hòa của Tổng Thống Ngô Đình Diệm, Bạc Liêu từ một tỉnh phát triển
mạnh ngày nào dưới thời Pháp thuộc bị thu hình lại thành một quận lỵ nhỏ nhoi
(tức quận Vĩnh Lợi). Thời Pháp thuộc, Cà Mau chỉ là một quận lỵ nhỏ thì lúc
này, Bạc Liêu lại trở thành quận lỵ Vĩnh Lợi nhỏ hơn nhiều tỉnh lỵ Quản Long (tức
Cà Mau cũ).
Ngày 8 tháng 9 năm 1964, Thủ tướng
Chính quyền mới của Việt Nam Cộng Hòa ký Sắc lệnh số 254/NV quy định kể từ ngày
1 tháng 10 năm 1964 tái lập tỉnh Bạc Liêu trên cơ sở tách các quận Vĩnh Lợi,
Giá Rai, Vĩnh Châu của tỉnh Ba Xuyên và quận Phước Long của tỉnh Chương Thiện.
Riêng quận Kiến Thiện vẫn thuộc tỉnh Chương Thiện cho đến năm 1975. Tỉnh lỵ tỉnh
Bạc Liêu có tên là "Vĩnh Lợi", do lấy theo tên xã Vĩnh Lợi thuộc quận
Vĩnh Lợi là nơi đặt tỉnh lỵ.
Tỉnh Bạc Liêu gồm 4 quận: Vĩnh Lợi,
Vĩnh Châu, Giá Rai, Phước Long cho đến năm 1975.
 |
(Tài liệu của Phóng Viên Chiến
Trường sưu tầm)
