XÁC ƯỚP

Xác ướp được bán như một món hàng vào những năm 1800 tại Ai Cập

Vào thế kỷ 19, việc buôn bán xác ướp ở Ai Cập trở nên phổ biến, đặc biệt là trong bối cảnh nhiều nhà khảo cổ học và nhà thám hiểm phương Tây đến Ai Cập để khám phá nền văn minh cổ đại. Xác ướp thường được khai thác từ các ngôi mộ và lăng tẩm, sau đó được mang về châu Âu để trưng bày trong các bảo tàng hoặc bán như hàng hóa.
Xác ướp không chỉ được coi là một hiện vật khảo cổ quý giá mà còn là biểu tượng của sự kỳ bí và lôi cuốn trong văn hóa phương Đông. Nổi bật trong thời kỳ này là sự xuất hiện của "món hàng" mang tên "xác ướp Ai Cập", đôi khi được bày bán như một đồ vật trang trí hay món quà lưu niệm. Tuy nhiên, việc khai thác và buôn bán những di sản văn hóa này đã gây ra nhiều tranh cãi về đạo đức và pháp lý, và điều này vẫn tiếp tục là chủ đề được thảo luận trong các lĩnh vực khảo cổ học và bảo tồn văn hóa.

 Vào năm 429, một bộ tộc Germanic hùng mạnh được gọi là người Vandal đã bắt đầu một trong những cuộc di cư kịch tính nhất của thế giới cổ đại. Xuất phát từ trung tâm châu Âu, người Vandal đã đi qua Gaul và Tây Ban Nha, nhưng chính việc họ vượt biển vào Bắc Phi đã xác lập vị trí của họ trong lịch sử. Trong một hành động táo bạo và bất ngờ, họ đã chiếm đoạt các lãnh thổ của La Mã ở Bắc Phi và định hình lại bức tranh chính trị và văn hóa của khu vực này, góp phần vào sự sụp đổ cuối cùng của Đế chế La Mã phương Tây.

Người Vandal ban đầu bị đẩy về phía tây bởi áp lực từ các bộ tộc man rợ khác và sự xâm lấn của người Hung. Sau khi tạm thời định cư ở Tây Ban Nha, họ được thống đốc La Mã nổi loạn ở Bắc Phi, Boniface, mời gọi để hỗ trợ ông trong cuộc chiến giành quyền lực chống lại Hoàng đế Valentinian III. Nhận thấy cơ hội, người Vandal, dưới sự lãnh đạo của vị vua tham vọng Gaiseric, đã vượt qua Eo biển Gibraltar với khoảng 80.000 chiến binh, phụ nữ và trẻ em.

Người Vandal di chuyển nhanh chóng qua các tỉnh La Mã, chiếm giữ những thành phố quan trọng như Hippo Regius, nơi mà Thánh Augustin, một trong những nhà tư tưởng có ảnh hưởng nhất của Kitô giáo, đã qua đời trong cuộc bao vây của họ vào năm 430. Đến năm 439, lực lượng của Gaiseric đã đến thành phố thịnh vượng Carthage, viên ngọc của La Mã ở Bắc Phi. Sự sụp đổ của Carthage là một đòn giáng nặng nề đối với Đế chế La Mã phương Tây, vì nó cắt đứt nguồn cung cấp lương thực quan trọng từ Bắc Phi đến đế chế.

Thiết lập thủ đô tại Carthage, người Vandal đã biến mình từ những kẻ xâm lược du mục thành những người cai trị của một vương quốc Địa Trung Hải thịnh vượng. Họ xây dựng một hải quân mạnh mẽ, sử dụng để cướp bóc các lãnh thổ của La Mã và thống trị các tuyến đường biển. Cuộc cướp bóc nổi tiếng nhất của họ xảy ra vào năm 455, khi họ tấn công thành phố Rome. Khác với những lần cướp bóc trước đó, người Vandal đã tha mạng sống nhưng đã cướp bóc một cách có hệ thống, khiến tên tuổi của họ gắn liền với sự hủy diệt.

Mặc dù triều đại của họ ở Bắc Phi chỉ kéo dài chưa đến một thế kỷ, người Vandal đã để lại dấu ấn lâu dài. Họ đã áp dụng các khía cạnh của chính quyền và văn hóa La Mã, đồng thời thúc đẩy Kitô giáo Arian, điều này đã gây ra sự căng thẳng với dân số Công giáo địa phương. Vào năm 533, vương quốc của họ cuối cùng đã bị tướng Byzantine Belisarius chinh phục, đánh dấu sự kết thúc của sự thống trị của người Vandal.

Cuộc vượt biển của người Vandal vào Bắc Phi vẫn là một sự kiện định hình trong sự suy tàn của Đế chế La Mã, một khoảnh khắc khi một bộ tộc bị lưu đày đã định hình lại số phận của một trong những nền văn minh vĩ đại nhất thế giới.

Pane e Vino - 3 Nguyễn Khắc Cần

Các ống nước gốm 4.000 năm tuổi đã được phát hiện tại di chỉ khảo cổ học Pingliangtai, thuộc vùng Trung Nguyên của Trung Quốc. Phát hiện này cho thấy những người sống ở thời kỳ đồ đá mới đã sở hữu các kỹ thuật xây dựng và quy hoạch đô thị tiên tiến, cho phép họ quản lý hiệu quả dòng chảy nước và ngăn ngừa lũ lụt trong các khu định cư cổ đại.

Di chỉ Pingliangtai nằm ở tỉnh Hà Nam, Trung Quốc, nổi bật với các di tích khảo cổ học liên quan đến nền văn minh cổ đại. Những ống nước này có niên đại khoảng 4.000 năm trước, thuộc vào giai đoạn thời kỳ đồ đá mới (Neolithic). Chúng được sử dụng để dẫn nước từ nguồn đến các khu vực sinh sống, phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày của cư dân. Việc phát hiện này cho thấy người dân thời đó đã có khả năng ứng dụng kỹ thuật để tạo ra hệ thống cấp nước hiệu quả.

Các ống nước được thiết kế tinh vi giúp điều chỉnh dòng chảy của nước, đảm bảo cung cấp nước sạch cho cư dân và ngăn chặn tình trạng ngập úng. Hệ thống ống nước không chỉ phục vụ nhu cầu hàng ngày mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa lũ lụt, giúp bảo vệ các khu định cư khỏi thiên tai. Ngoài ra, ống nước được chế tác từ gốm, một vật liệu bền và dễ dàng trong việc tạo hình, cho phép tạo ra những công trình kỹ thuật phù hợp với điều kiện địa phương.

Phát hiện này giúp chúng ta hiểu thêm về đời sống của cư dân cổ đại tại Trung Quốc và khả năng sáng tạo cũng như ứng dụng khoa học kỹ thuật trong việc giải quyết các vấn đề môi trường mà họ đối mặt. Nó mở ra cơ hội cho các nhà nghiên cứu khảo cổ học trong việc tìm hiểu thêm về nền văn minh Trung Quốc cổ đại, góp phần vào bức tranh toàn cảnh về sự phát triển của nhân loại trong lịch sử.

Sưu tầm

Phát hiện mới về 'quả trứng có trước hay con gà có trước'

Tranh luận về việc quả trứng hay con gà có trước đã kéo dài rất nhiều năm, song một nghiên cứu mới về sinh vật đơn bào cổ đại cho thấy các công cụ di truyền để 'tạo ra' trứng có thể đã có trước khi động vật xuất hiện.

Nghiên cứu, do các nhà nghiên cứu thuộc Đại học Geneva (Thụy Sĩ) thực hiện, tập trung vào việc xác định các nguồn gốc tiến hóa của phôi - quá trình phát triển trong đó một trứng đơn bào đã thụ tinh (hợp tử) biến thành một phôi thai được tạo từ nhiều tế bào.

Bước đầu tiên trong quá trình trên gọi là sự phân cắt, nơi hợp tử phải trải qua sự phân chia tế bào nhưng không phát triển. Giai đoạn này, cùng với các yếu tố quan trọng khác trong quá trình phôi thai, là những đặc điểm được bảo tồn tốt trong suốt quá trình tiến hóa của động vật.

Dù vậy các nhà khoa học hiểu biết rất ít về sự hình thành phôi thai. Sự sống trên Trái đất bắt đầu từ đơn bào, vậy làm thế nào sự sống ấy tiến hóa từ một tế bào đơn lẻ thành một sinh vật đa bào?

Nhóm nghiên cứu đã tìm hiểu một họ hàng xa vừa mới phát hiện của động vật: Chromosphaera perkinsii, một sinh vật đơn bào đã tách ra khỏi con đường tiến hóa thành động vật cách đây hơn 1 tỉ năm.

Theo trang IFLScience ngày 10-11, nhóm đã sử dụng kỹ thuật chụp ảnh trường sáng dài hạn thời gian thực để quan sát sự phát triển của C. perkinsii trong phòng thí nghiệm. Từ đó, họ phát hiện ra rằng giống như giai đoạn phân cắt của phôi động vật, C. perkinsii phát triển trong khoảng 65 giờ trước khi phân chia thành một quần thể đa bào mà không phát triển thêm nữa.

Nhóm cũng tìm hiểu sâu hơn về các loại gene được biểu hiện và các phân tử sinh học được tạo ra trong giai đoạn này. Một lần nữa, họ tìm thấy sự tương đồng với quá trình hình thành phôi động vật, trong đó có một điểm tương đồng với quá trình hình thành trứng của động vật.

"Trước lần phân chia đầu tiên, C. perkinsii đã sản xuất và tích lũy các thành phần tế bào quan trọng như protein và lipid theo cách tương tự như quá trình trưởng thành của tế bào trứng", nhóm cho biết.

Ý nghĩa của những phát hiện trong nghiên cứu trên đối với quá trình tiến hóa của phôi thai, đặc biệt là quá trình phân cắt, vẫn đang được tranh luận. Liệu quá trình quan sát được ở C. perkinsii có tuân theo con đường tiến hóa như đã quan sát được ở động vật hay không? Hay những thứ tương tự này lại tiến hóa độc lập với nhau?

Bất chấp những tranh luận này, nhóm nghiên cứu rất hào hứng khi một loại sinh vật cổ đại được phát hiện gần đây cho phép chúng ta quay ngược thời gian về hơn 1 tỉ năm trước.

Nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature.

Anh Thư