KẾT THÚC SỰ SỐNG THEO YÊU CẦU VÀ CỐNG HIẾN NỘI TẠNG / EUTHANASIA BY ORGAN DONATION

Năm 2015 tôi có tìm hiểu và viết một bài về việc xin kết thúc sự sống theo yêu cầu bên Canada.

Ít lâu sau đó dự luật được ban hành vào cuối năm 2016 cho phép các BS ở Quebec được thực hiện chích thuốc gây tử vong cho bệnh nhân với tâm thần bị đầy đọa bởi căn bệnh nan y hay sự đau đớn dầy vò thể xác hoặc tinh thần liên tục và không thể chịu nổi được nữa.

Năm 2019 giới truyền thông và y khoa bên Canada bàn tán nhiều về việc cống hiến nội tạng trước khi mất với nhiều tranh cãi.

Theo dự luật mới của Canada thì bệnh nhân xin kết thúc sự sống theo yêu cầu hay gọi là MAID (Medical Assisted In Dying) cần phải thấu hiểu rõ ràng quyết định của họ không thể được đảo ngược. "Đây không phải là cái chết êm ái theo nhu cầu", theo tổng thư ký Hiệp hội các bác sỹ Quebec, BS Yves Robert. Sự tiên phong của tỉnh bang Quebec có thể trở thành một mô hình cho cả Canada sau khi Tòa án Tối cao phán quyết có hiệu lực vào tháng 10 năm 2016. Công thức này rập theo mô hình được sử dụng ở Hà Lan, phương thức mới của Quebec được gọi là giải pháp “ba giai đoạn để kết thúc cuộc sống được hỗ trợ bằng thuốc độc”. Đầu tiên một loại thuốc an thần benzodiazepine sẽ được tiêm vào bệnh nhân để giúp kiểm soát sự lo lắng và hoang man và "giúp làm dịu bệnh nhân", Robert nói. Tiếp theo, một loại thuốc gây hôn mê barbiturat sẽ được tiêm. Bước thứ ba sẽ là một chiết xuất từ nhựa cây độc có tác động làm ngừng cơ hô hấp gây "ngừng tim và phổi." Toàn bộ quá trình từ đầu đến cuối "có lẽ sẽ cần khoảng 15 phút," dẫn theo lời BS Yves Robert.

Quyết định của bệnh nhân yêu cầu được chết một cách êm dịu có thể ngừng lại bất cứ lúc nào trước khi đến giây phút cuối cùng, trước khi ngất sĩu, Robert nói. "Đây là lý do tại sao nó rất quan trọng trước khi bắt đầu giải pháp ba giai đoạn. BS phải kiểm tra, xác nhận quyết định chính chắn của bệnh nhân". Dưới sự hướng dẫn, việc kết thúc cuộc sống có thể được thực hiện tại một bệnh viện, một nhà tế bần hoặc nơi chăm sóc giai đoạn cuối của bệnh nhân (Palliative Care Unit).

Đến nay 50 phần trăm bác sỹ Quebec không áp dụng và ngần ngại chấp nhận các trường hợp MAID. Các BS này phần vì còn nặng lòng nhân đạo nên áp dụng một cách triệt để gắt gao đối với bệnh nhân xin hỗ trợ chết bằng thuốc. Mặc dù đã có nhiều sự tiến bộ về việc xin hỗ trợ chết bằng thuốc để bệnh nhân ra đi bằng nhân phẩm nhưng vẫn còn nhiều BS từ chối các ca MAID ở Quebec. Vì quyền quyết định cho bệnh nhân ra đi tùy thuộc vào BS cho nên ngay trong một thành phố như Montreal, miền đông có nhiều trường hợp MAID cao hơn gấp 7 lần miền tây của thành phố. Lý do vì có thể là vấn đề đạo đức và tôn giáo của các BS. Một cách tổng quát thì đơn xin hỗ trợ sự chết bằng thuốc để bệnh nhân ra đi đang tăng dần mỗi năm kể từ tháng 10 năm 2016. Bệnh nhân phải trên 18 tuổi, chịu đựng không nỗi sự đau đớn của căn bệnh hiểm nghèo, hay những bệnh nhân mà BS xác định ở giai đoạn cuối của việc chữa bệnh...Từ 28 tháng trôi qua của dự luật đã có 2,462 bệnh nhân ở Quebec đã nợp đơn xin MAID. Trong đó có 830 trường hợp hay 20% ca bị từ chối vì những lý do như 5% bệnh nhân mất trước khi đơn được duyệt, 5% đổi ý kiến vào giờ chót và10% khác chưa đủ tiêu chuẩn theo dự luật được xét MAID và BS có quyền từ chối. Những tháng đầu áp dụng dự luật cho phép bệnh nhân xin hỗ trợ sự chết bằng thuốc đã có nhiều BS rất do dự và ngần ngại vì đa số họ được huấn luyện ở nhà trường để cứu người nên họ chưa quen với việc làm cho người ta chết. 80% bệnh nhân ra đi bằng phương pháp MAID rất đa dạng như giai đoạn cuối của bệnh ung thư hay các căn bệnh hiểm nghèo. Việc xác nhận căn bệnh ở giai đoạn cuối còn tùy thuộc rất nhiều vào BS khám xác. Có thể các BS trẻ được huấn luyện trong tương lai sẽ dễ chấp nhận những ca MAID hơn.

Vấn đề bàn cãi hiện nay ở Canada là vì có nhiều lập luận cho rằng cần phải thay đổi luật hiện hành để cho phép bệnh nhân được quyền cống hiến tất cả hay một phần các nội tạng, nếu còn tốt và cần thiết để cứu sống các bệnh nhân khác vì máu và oxygen vẫn còn lưu thông trong những giây phút cuối cùng của sự sống. Trong bối cảnh này bệnh nhân xin kết thúc sự sống hay MAID (Medical Assisted In Dying) hoàn toàn đồng ý ký tên, sẽ được đưa vào phòng phẫu thuật, sẽ bị gây mê và nội tạng sẽ được mỗ lấy ra, tùy trường hợp kể cả tim và phổi. Sau đó bệnh nhân sẽ chết sau khi tim bị lấy đi. Dưới hình thức MAID với cống hiến nội tạng (Euthanasia by Organ Donation) thì việc lấy đi một hay nhiều phần của nội tạng sẽ đem đến sự chết thay vì chích thuốc như phương pháp thông thường như hiện nay.

Việc cống hiến nội tạng cho bệnh nhân MAID đã xảy ra một cách hợp pháp gần đây bên Canada. Có khoảng 30 trường hợp bệnh nhân MAID đã đồng ý hiến thận và những nội tạng khác từ khi dự luật cho phép bên Canada (tháng 10 năm 2016).

Trong khi đó ở tỉnh bang Ontario từ năm 2016 đến nay đã có 168 vụ cống hiến ác mạc (cornea), da, mạch máu và gân – bộ phận không cần điều kiện như cống hiến nội tạng để sống sót và có thể thực hiện việc phẫu thuật 24 giờ sau khi mất. Tuy nhiên trong dự luật hiện nay thì việc xin cống hiến nội tạng của những bệnh nhân MAID còn phải chờ khá lâu vì vấn đề thủ tục rườm rà như nội tạng không được lấy ra khi bệnh nhân MAID chưa được chính thức công bố là đã chết – thông thường là chỉ sau khi tim ngừng đập. Và không phải việc cống hiến nội tạng mang đến sự chết. Dự luật mong muốn rằng phải có sự phân chia rõ rệt (firewall), có nghĩa là phải có hai ê kíp phẫu thuật riêng biệt làm việc – ê kíp lấy đi sự sống và ê kíp phẫu thuật chờ sự cống hiến nội tạng để ráp cho bệnh nhân đang chờ trên bàn mỗ để sinh tồn.

Tuy nhiên theo các BS chuyên khoa Dr Ian Ball thuộc đại học Western University và Dr Robert Truong thuộc đại học Harvard Medical School thì sự chia ranh giới giữa 2 ê kíp không quan trọng trong những trường hợp MAID cho lắm. Mặc dù hiện nay đã có vài bệnh nhân MAID muốn việc lấy đi nội tạng không được diễn ra khi họ chưa chết. Các bệnh nhân khác cũng không muốn việc ra đi quá nhanh, thiếu thanh thản và trong dự đau đớn hay bị lấy đi quá nhiều nội tạng. Những trường hợp đặc biệt như vậy cần thông qua việc sửa đổi trong bộ luật hình sự Canada (Criminal Code of Canada). Hiện thời bộ luật cho phép sự  kết thúc sự sống bằng thuốc men – không hẳn là dâng hiến nội tạng. 

Giới y khoa chống đối viện lý lẽ rằng việc cống hiến nội tạng của bệnh nhân MAID được xem như một vụ giết người theo Dr E. Wesley Ely thuộc nghành Y khoa đại học Vancouver.

Thống kê gần đây tiết lộ rằng các trường hợp cống hiến nội tạng đa số là những ca mà bộ óc đã chết.

Gần đây Canada và vài quốc gia trên thế giới tán đồng việc cống hiến nội tạng sau khi ngừng thở (Donation after Circulatory Death hay DCD). Những trường này thông thường là các bệnh nhân được máy hỗ trợ khí oxygen và trụ sinh (life support) và thân nhân họ muốn họ sớm ra đi thay vì kéo dài sự sống bằng thuốc men. Khi life support được lấy ra thì tim sẽ ngừng đập và sau 5 phút sau nội tạng có thể được mỗ lấy ra. Tuy nhiên bệnh nhân có thể còn sống đến 5 tiếng sau. Các nội tạng như tim và phổi sẽ bị nhanh phá hủy khi thiếu sự di chuyển của máu và oxygen.

Đối với người Á đông chúng ta, việc yêu cầu ra đi cha mẹ chúng ta đã là những ca MAID rất hiếm hoi nói chi đến việc xin dâng hiến nội tạng dường như được xem quá mới mẻ và trái với đạo đức đông phương. Dù muốn dù không trong một xã hội càng văn minh thì con người càng mắc bệnh nan y càng nhiều là điều khó tránh khỏi – lạm dụng việc ăn uống, thiếu dinh dưỡng tốt và đều độ, căn thẳng trong công việc, cuộc sống chạy đua trong xã hội, sự đua đòi, v.v.... Nếu không may người thân chúng ta mắc phải một căn bệnh khó chữa và cần có người có sự dâng hiến thận, gan hay tim thì lúc ấy chúng ta sẽ cảm nhận được ý nghĩa cao quý của việc dâng hiến nội tạng là điều cần thiết. Cá nhân tôi đã chứng kiến được vài ca bạn bè Việt cũng như tây phương đã được các ân nhân Canada hiến thận hay phổi để sống sót. Các ân nhân đó đều là dân tây phương...

Hiện nay việc cống hiến nội tạng của bệnh nhân xin kết thúc sự sống vẫn còn gây ra nhiều tranh cãi và dư luận y khoa mong muốn được hợp thức hóa trong luật pháp. Dù sao đi nữa pháp luật hiện hành đã cho phép bệnh nhân xin kết thúc sự sống bằng thuốc men và vấn đề chỉ là thời gian để có cái chết thong thả và nhân phẩm theo yêu cầu của họ hay thân nhân họ.

Tại sao dư luận y khoa và xã hội vẫn còn bàn tán dữ dội nhĩ…

Nguyễn Hồng Phúc – sưu tầm & nghiên cứu

Tham khảo:

       1.     The Montreal Gazette – edition May 23, 2019 – Should organs be taken from Euthanasia patients?
2. End-of-Life Practices in the Netherlands under the Euthanasia Act - https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/nejmsa071143